Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerindeki ortaöğretim kurumlarının yeniden yapılandığı 1890'lı yıllarda Vali Hasan Paşa tarafından Fiskaya semtinde temeli atılan Ziya Gökalp Lisesi, "Diyarbekir İdadisi" adı ile 1893'te eğitim öğretime başladı.

 

1913 yılında idadi teşkilatının kaldırılması üzerine tam devreli Sultani hâline getirilen okulun, 1. Dünya Savaşı sırasında öğrencilerinin askere alınmasından dolayı ikinci devresi (lise kısmı) kaldırıldı.

 

Okulun kapatılan lise kısmı 1921-1922 yıllarında yeniden açıldı. Eğitim kurumu, 1945 yılında başlatılan çalışmaların tamamlanmasıyla 1949 yılında şimdiki binasına taşındı. 

 

O yıllarda Diyarbakır Lisesi olan okulun adı, 1953 yılından bu yana Ziya Gökalp Lisesi olarak eğitim faaliyetini sürdürdü. 1990-1991 eğitim öğretim yılında okulun ortaokul kısmı kapatılıp müstakil liseye dönüştürüldü.

 

Okulun bünyesinde, İl Millî Eğitim Müdürlüğü Müzesi ile mezun olan binlerce öğrencinin evraklarının muhafaza edildiği arşiv yer alıyor. Geçmişte eğitim ve öğretimde kullanılan materyallerin yer aldığı müze, hem öğrencilere hem de vatandaşların ziyaretine açık.

 

Ziya Gökalp Anadolu Lisesi Müdürü Ferat Deniz Kaya, okulun 132 yıllık bir geçmişinin olduğunu söyledi.

 

Okulun kentteki tarihî binalardan biri olduğunu belirten Kaya, "Okulda kurulan müzede yaklaşık 200 eser bulunmaktadır. Bu eserlerin en eskisi Osmanlı döneminde 1893 yılında açılan kütük defteridir. Müzede bulunan araç ve gereçler o dönemlerde kullanılmıştır. Telefon, ses kaydı, projeksiyon cihazları, diploma ve kayıt defterleri tarihe mal olmuş eserlerdir. Arşivde ise geçmiş dönemlere ait diploma kütüğü ve kayıt defterleri var."  diye konuştu.

 

Okulda eğitim gören öğrencilerden Ali Hamza Özbudak, okudukları okulun köklü bir tarihinin olmasının kendilerini mutlu ettiğini belirerek "132 yıllık geçmişi olan bu okulda okumak heyecan verici." dedi.